Snuffelaars op het Net
door Hans Roes
HTML versie van een boekbespreking die in EMNET, Nieuwsbrief Elektronisch Zakendoen, nummer 21, 22 november 1997, werd gepubliceerd.
Een medewerker van de Registratiekamer vroeg me een paar jaar geleden tijdens de lunch of ik enig idee had van het aantal gegevensbestanden waarin de gemiddelde Nederlander voorkomt. Ik had geen idee, maar gokte ergens rond de 50, misschien 100. Het antwoord, zo bleek uit een onderzoek van de Registratiekamer, was toen al meer dan 400. Lang niet al die bestanden zijn zonder meer toegankelijk, maar een dergelijk getal zet toch aan het denken.
Met de komst van informatie- en communicatietechnologie worden steeds meer gegevens opgeslagen in databases, waaronder ook veel persoonlijke gegevens, variërend van de burgerlijke stand, juridische data, belastingafdrachten, medische records, kredietwaardigheid. Door al die data met elkaar te combineren, eventueel aangevuld met uitlatingen gedaan in nieuwsgroepen of op het World Wide Web, kan een aardig beeld ontstaan van een persoon. Gegevens worden daarmee informatie en die kan voor meerdere doeleinden gebruikt worden.
Paradox
Vooral door de snelle verspreiding van het Internet ontstaat daarmee een merkwaardige paradox. Aan de ene kant smullen velen bij het idee dat ze vanuit hun studeerkamer detective kunnen spelen. Tegelijkertijd vinden waarschijnlijk meer mensen het een griezelig idee dat hun gegevens 'op straat' liggen. Nieuw is de paradox echter niet: als we over straat lopen kijken we onwillekeurig bij mensen naar binnen, maar als men bij ons naar binnen kijkt, vinden we dat doorgaans niet prettig. Hoe dan ook hebben op zijn minst twee Amerikaanse uitgevers geredeneerd dat er vast een markt is voor een mix van een oude angst en de nieuwe alternatieven van het Internet. De één misbruikt daarbij de mogelijkheden van de technologie om een wanproduct in elkaar te flansen, de ander doet een serieuze poging een naslagwerk te schrijven.
Naked in Cyberspace
Het naslagwerk werd geschreven door Carole Lane, information professional, die haar beroep heeft gemaakt van het zoeken naar persoonlijke en bedrijfsinformatie in opdracht van derden. Titel en inhoud van het boek geven de bovengenoemde paradox aardig weer: Naked in Cyberspace appelleert aan de angst dat we te kijk staan. Het boek zelf is een uitgebreide handleiding in de recherche naar persoonlijke gegevens. Waar moeten Amerikanen dan bang voor zijn ?
Gegeven een naam en een adres is Lane in staat binnen niet al te lange tijd de volgende gegevens te achterhalen: beroep, namen en leeftijden van partner en kinderen, welk merk auto gereden wordt, de waarde van het huis en de onroerend goed belasting die daarover betaald wordt, eventuele verkeersovertredingen, of erger nog, of er sprake is van een strafblad, en, uiteraard, de kredietwaardigheid. Als het een bekende Amerikaan betreft, is er natuurlijk nog meer mogelijk. Wat is de waarde van die informatie ? Lane geeft een aantal voorbeelden: werkgevers screenen sollicitanten en sollicitanten willen op hun beurt meer van die werkgevers weten, banken en creditcard maatschappijen zijn geïnteresseerd in financiële posities, verzekeringsmaatschappijen dienen risico-inschattingen te maken. Op een meer geaggregeerd niveau is marketing-informatie te maken: het identificeren van groepen van potentiële klanten.
Information broker
Het boek is gedegen van opzet. Het inleidende deel zet in vijf hoofdstukken de achtergronden uiteen, behandelt voorbeelden en gaat in op privacy-wetgeving. Deel twee is een How-To-handleiding. In negen hoofdstukken wordt aangegeven hoe voor een aantal doeleinden persoonlijke gegevens kunnen worden gevonden. De middelen die daarbij worden gebruikt, variëren van vrij toegankelijke databases, bestanden die alleen tegen betaling zijn te raadplegen en cd roms tot ouderwetse middelen als adressen van organisaties waar informatie kan worden opgevraagd.
Delen drie en vier zijn naslagonderdelen. Deel drie behandelt de vele soorten bestanden die er zijn en hoe en onder welke voorwaarden toegang mogelijk is. Alle mogelijke bronnen worden behandeld, uiteenlopend van biografische bestanden en telefoonboeken tot onderwerpen als adoptie, citaten, beroemdheden en genealogie. Deel vier geeft ingangen voor wie zelf information broker wil worden: boeken, tijdschriften en organisaties. Met 15 appendices en een uitgebreide index is de pil compleet, maar het verhaal niet uit. De wereld van het Internet verandert immers dagelijks. Daarom is er een Website waar, indien nodig, ge-update, links uit het boek kunnen worden gevonden. Wellicht ten overvloede, dit boek behandelt uitgebreid de Amerikaanse mogelijkheden, de Europese en Nederlandse situatie is een andere.
Netspy
Ook de uitgever van Netspy belooft een Website waar de pakweg 350 links uit het boekje worden bijgehouden. Op http://www.ypn.com blijkt na enig zoeken slechts een pagina te vinden die aankondigt dat updates er binnenkort aankomen. Voor een boek dat al in 1996 werd uitgegeven is dat echter rijkelijk laat, zo het al waar is.
Netspy is een verschrikkelijk voorbeeld van cut and paste publishing dat de spanning tussen nieuwsgierigheid en behoefte aan privacy schaamteloos uitbuit. Er staan veel side bars met teksten die zo uit usenet nieuwsgroepen zijn geplukt en schermafdrukken die vaak niets te maken met het onderwerp (zo komt de film Independence Day komt nogal eens voor). Dit geheel is met een minimum aan verbindende teksten aan elkaar geplakt. Soms heeft men veel moeite een hoofdstuk gevuld te krijgen. Het onderdeel Finding People gaat bijvoorbeeld voor een groot deel over genealogie, terwijl in een hoofdstuk over 'echte spionnen' de James Bond site wordt genoemd.
Voor wie toch de schrik te pakken heeft is er een tweede deel dat tegenmaatregelen behandelt. Daaronder staan anonieme remailers, zoals anon.pet.fi (dat bij het ter perse gaan van het werkje toch al uit de lucht was, dacht ik) cryptografie, veilige betaalmethoden en netwerkbeveiliging. Advies: niet kopen.
Naked in cyberspace : how to find personal information online, Carole A. Lane (ed. by Helen Burwell and Owen B. Davies), 1997, xxvii + 512 pp., Wilton : Pemberton Press, ISBN 0 910965 17 X, $29.95. Zie ook http://www.onlineinc.com/pempress/.
NetSpy: how you can acces the facts and cover the tracks, Michael Wolff (ed.), 1996, xix + 185 pp., New York, Wolff New Media, ISBN 0 679 77029 1, $ 12.95