Geschreven in elektronen: literatuur op het Internet

Inleiding

Het idee dat het Internet bevolkt wordt door couch potatoes is hardnekkig. In deze aflevering van De rondgang wordt maar weer eens bewezen dat niets minder waar is. Al lang voor de opkomst van het World Wide Web was er op het Internet veel informatie te vinden over boeken en schrijvers. Zo waren, en zijn er, usenet newsgroups, vaak onderverdeeld in genres, waar Internet gebruikers boekbesprekingen plaatsen. Een ander, en relatief oud, voorbeeld is Project Gutenberg. Begonnen in 1971 stelt deze onderneming van de ietwat zelfingenomen Michael Hart, zich ten doel elektronische versies van klassieke werken die niet meer door copyright worden beschermd publiekelijk beschikbaar te stellen. De bestanden worden aangeleverd door vrijwilligers die hun vrije uren besteden aan het inkloppen van de teksten. Onlangs werd Notes from the Underground (Herinneringen uit het ondergrondse) van Fjodor Dostojewski als zeshonderdste tekst aan het archief toegevoegd.

Met de komst van het World Wide Web zijn de mogelijkheden voor liefhebbers van literatuur sterk toegenomen. Het Web maakt archieven eenvoudiger toegankelijk en trekt nieuwe partijen aan die voorheen slechts sporadisch vertegenwoordigd waren, zoals uitgevers. Deze bijdrage geeft zoals gewoonlijk in deze reeks een aantal startpunten, geeft een aantal voorbeelden van sites gewijd aan schrijvers, schenkt aandacht aan uitgevers en de mogelijkheden om boeken op te sporen en te bestellen via het Internet. Aangezien de oriëntatie van de auteurs van deze bijdrage vooral Angelsaksisch is, wordt apart aandacht geschonken aan de nog schaarse mogelijkheden op het gebied van de Nederlandse letteren.

Startpunten

Hoewel Yahoo steeds meer moeite heeft haar immer uitdijende verzameling van naar onderwerp ingedeelde URL's bij de tijd te houden, blijft het bij uitstek het begin voor grasduinen. Voor wie interesse heeft in literatuur kan de rubriek Yahoo, Arts, Humanities, Literature worden aanbevolen. De rubriek is zelf onderverdeeld in negentien subrubrieken, variërend van auteurs tot sites die amateur-schrijvers ondersteunen bij eigen literaire activiteiten.

Een zeer uitgebreide en up to date verzameling van links naar alles wat met boeken en schrijvers heeft te maken is het Internet Book Information Center. Het IBIC vormt o.a. het onderdeel Literatuur van de World Wide Web Virtual Library, met haar Guide to book-related resources on the Internet. Daarnaast kent het IBIC een eigen elektronisch tijdschrift met boekbesprekingen.

Wie zich niet beperkt wil weten tot het WWW kan het Clearinghouse van de University of Michigan worden aanbevolen. Hier worden onderwerpsgidsen voor het Internet onderhouden door studenten van de bibliotheekopleiding, waarbij het unieke is dat bronnen bij elkaar worden gebracht, ongeacht de vorm. Naast WWW sites worden bijvoorbeeld ook ftp-archieven en e-mail distributielijsten in kaart gebracht. Twee interessante gidsen zijn nummer 151 voor literatuur en nummer 720, The Zuzu's Petals Literary Resource die meer op schrijvers en onderzoekers is gericht.

Schrijvers

Goede ingangen voor het zoeken naar auteurs zijn het al eerder genoemde Internet Book Information Center, de rubriek Authors van Yahoo en WebLit, onderhouden door Eric Rothfeder. Handig aan deze laatste index is dat de sites waarnaar verwezen wordt een sterrenaanduiding hebben meegekregen als kwaliteitsbeoordeling. Van de sites die voor dit artikel bezocht werden, kon dit oordeel beaamd worden. Overigens lopen de drie genoemde startpunten voor schrijvers uiteen, wie een schrijver niet meteen op een adres vindt, doet er goed aan ook eens in de andere indexen te kijken. Soms wordt een schrijver op geen enkele van deze ingangen gevonden. In dat geval is een Web search engine als Alta Vista soms een uitkomst. Een greep uit wat zoal gevonden werd.

Klassieke auteurs

Jane Austen is een van de klassieke Engelse auteurs die op dit moment weer helemaal "in" is, vooral dankzij Emma Thompson's "Oscar winning motion picture" Sense and Sensibility. De hoeveelheid informatie op de Jane Austen site is overweldigend. Gelukkig is alles heel goed gestructureerd zodat het makkelijk is het overzicht te behouden. De site bevat o.a. een hypertext versie van een van haar bekendste romans, Pride and Prejudice. De meerwaarde van deze hypertext versie is enorm. Met de spreekwoordelijke druk op de knop verschijnt informatie over de hoofdpersonen, de structuur van het boek, de achtergronden, etcetera.

Ook liefhebbers van William Faulkner kunnen hun hart ophalen. De beschikbare informatie over deze Nobelprijswinnaar is enorm. De Faulkner site biedt een hypertext ontsluiting van het oeuvre van deze Amerikaanse auteur. Naast beschrijvingen van hoofdpersonen, recensies, filmversies, en meer, bevat de site uitgebreide informatie over de families en hun onderlinge relaties die voorkomen in de boeken van Faulkner. Dergelijke stambomen kunnen een heerlijke steun wanneer men diep in een boek als Light of August zit.

De meeste grote namen zijn trouwens ruimschoots vertegenwoordigd op het net: James Joyce, Charles Dickens, Shakespeare, John Steinbeck, Ernest Hemingway, George Bernard Shaw . De kwaliteit van de informatie loopt zeer uiteen, zoals valt te verwachten. Veel pagina's komen niet verder dan een beknopte levensbeschrijving en een bibliografisch overzicht, andere sites zijn opgezet door literatuurwetenschappers en bieden een schat aan achtergrondinformatie, boekbesprekingen en meer.

De naam van een schrijver hoeft niet altijd de ingang te zijn voor een zoektocht op het Web. Er kan ook op genre gezocht worden. Yahoo is dan een mogelijke ingang. Soms echter speelt puur toeval, serendipiteit, een rol. Een zo'n voorbeeld is de site Victorian Literature Overview. Een plek die ongekend veel informatie bevat over de grote (van Brontë tot Wilde) maar ook minder grote namen uit deze bijzonder produktieve literaire periode. De meerwaarde van deze Webpagina's ontstaat doordat auteurs niet in isolatie maar in hun onderlinge relatie worden beschouwd, en in relatie tot hun tijd en de overige kunstvormen in die tijd.

Moderne auteurs

Niet alleen de klassieke auteurs zijn goed vertegenwoordigd op het Internet, dat geldt ook voor heel wat moderne auteurs.

Roddy Doyleis een van de favorieten van de auteurs van dit artikel. Bij sommigen is hij bekend vanwege de verfilming van zijn roman The Commitments. Roddy Doyle is ruim vertegenwoordigd, maar de informatie is niet altijd even spannend te noemen. Toch werd een heel aardige recensie gevonden over Paddy Clark Ha Ha Ha (winnaar Booker Prize 1994). Helaas kon een Noorse bijdrage niet op waarde geschat worden. De recensie van Paddy Clark Ha Ha Ha is overigens afkomstig uit het tijdschrift The Reader, dat ieder kwartaal verschijnt in de Verenigde Staten. De in 1994 uitgegeven afleveringen zijn integraal op het net te vinden.

The Booker Prize is al even genoemd. Het is een van de meest prestigeuze literaire prijzen en de invloed van de prijs is doorgaans groot. Op het net is een aardige verwijzing naar een scriptie over dit onderwerp te vinden. Uiteraard is er ook informatie over de winnaars en genomineerden door de jaren heen te vinden. Een andere interessante ingang is de site van het Australische kunsttijdschrift Storm. Enkele van de daar besproken auteurs zijn Kureishi, en Ben Okri (ook al winnaar van de Booker Prize). Yahoo brengt ons o.a. bij Alice Walker, wereldbekend geworden dankzij haar roman The Color Purple. De site bevat naast wat achtergrondinformatie ook geannoteerde versies van enkele van Walker's werken. Van The Color Purple is slechts een fragment te vinden.

Een auteur die we zeker verwachten te vinden op de digitale snelweg is Jack - on the road - Kerouac. En inderdaad er is heel wat web space besteed aan deze illustere Amerikaanse auteur. Een goede ingang vormt de Jack Kerouac page. Op deze pagina staat een vrij uitgebreide index naar allerlei sites over Kerouac: fragmenten uit On the Road, achtergrondartikelen en sites over andere auteurs uit de Beat generation. Wie meer in het algemeen geïnteresserd is in de Beat Generation, zou eens moeten kijken op de Literary Kicks page van Levi Asher.

Een andere auteur die een zekere cultstatus bereikt heeft is Robert Pirsig, auteur van Zen and the Art of motorcycle maintenance. Geïnteresseerden in de de motor of de rol van Boeddha kunnen hun hart ophalen. Soms blijkt dat auteurs die in het dagelijks leven onvindbaar willen zijn op het net prima te vinden zijn. Een voorbeeld van vrijwillig kluizenaarschap is J.D. Salinger. Een voorbeeld van onvrijwillige verbanning uit het dagelijkse leven is Salman Rushdie. De Rushdie site bevat veel recensies, een biografie, geluidsfragmenten, interviews, en, uiteraard, veel tekst over de fatwah.

Thrillers

Met de komst van auteurs als Elizabeth George, John Grisham, Michael Dibdin en Philip Margolin heeft de detective/thriller aan status gewonnen. Het is nu een alom gerespecteerd genre dat gelezen mag worden. Via de Yahoo Mystery Authors rubriek is er een redelijke ingang naar de meer bekende namen in dit genre. In deze lijst worden auteurs aangetroffen als Colin Dexter (Inspector Morse), Agatha Christie en Elizabeth George (de Lynley cyclus). Doorklikken op de naam Elizabeth George brengt ons bij een pagina onderhouden door de uitgever Bantam. Deze site bevat naast achtergrondinformatie over de auteur en haar boeken ook gesproken fragmenten van haar werken. Leuk voor de liefhebber.

Grote namen van dit moment zoals Patricia Cornwell, Michael Dibdin en John Grisham ontbreken bij Yahoo. Het ontbreken van deze moderne auteurs is misschien nog te begrijpen, het ontbreken van een "klassieker" als P.D. James is echter vreemd. Via Alta Vista blijkt het overigens vrij simpel om informatie te vinden over Cornwell, Dibdin, Grisham en Margolin. In alle gevallen leverde het steeds informatie op van uitgevers over de boeken, de auteurs, de recensies etcetera. Informatie die echter ook in beknopte vorm op de achterkant of binnenflap van boeken wordt gevonden.

Liefhebbers van mystery books vinden voorts een prima startpunt in The Mysterious Homepage uit Denemarken. Via deze site is o.a. het Tangled Web UK te bereiken en zit men al snel tussen pagina's vol met reviews van recente mysterieuze literatuur (van Minette Walters tot Barbara Vine).

Uitgevers en boekhandels

Een goede ingang naar catalogi van uitgevers vormt Peter Scott's Publishers' Catalogs Homepage. De lijst is naar land gesorteerd en vrijwel elke belangrijke uitgever is er te vinden. Overigens gaat het bij deze lijst niet alleen om literaire uitgevers, maar ook om wetenschappelijke uitgevers. Een mooi Amerikaans voorbeeld is Bantam Doubleday Dell, uitgever van o.a. Kurt Vonnegut. De catalogus is eenvoudig afzoekbaar, geeft korte informatie van het type flaptekst en laat andere werken van dezelfde auteur zien die met een klik kunnen worden opgeroepen. Rechtstreeks bestellen kan niet bij deze uitgever. Wel kan er worden doorgeklikt naar lokale en online boekhandels.

Een zo'n verzamelpunt van online boekhandels is Bookwire. De boekhandels zijn ingedeeld naar categorie. Voor dit artikel volstaan we met de algemene boekhandels. Een van de boekhandels in de Verenigde Staten die de auteurs zelf met enige regelmaat gebruiken is Book Stacks. Bookwire noemt Book Stacks "one of the most sophisticated booksellers on the Web." De catalogus bevat momenteel 350.000 items en is zeer eenvoudig afzoekbaar. De prijzen zijn in Amerikaanse dollars en dus zijn de boeken goedkoop. Bij de eerste keer inloggen kan de gebruiker een account openen waarop onder andere bonuspunten kunnen worden verdiend bij bestellingen. Betalen kan eenvoudig met een creditcard, zij het over een onbeveiligde lijn. Enige nadeel is de levertermijn aangezien luchtpost voor dit type bestellingen (anders dan bij CD's) vrij duur is. Gemiddeld moet rekening worden gehouden met een termijn van vijf tot zes weken. Gegeven het voordeel dat al snel oploopt tot 30 procent, vergeleken met de prijzen voor dezelfde paperbacks in de Nederlandse boekhandel, is die termijn niet onoverkomelijk.

De Engelse uitgever Penguin is ook vertegenwoordigd met een uitgebreide site op het net. Dat er boeken besteld kunnen worden, recensies kunnen worden nagelezen en fondslijsten kunnen worden ingezien is niet meer dan normaal. In het kader van dit artikel ging de interesse uit naar de Penguin Brand New Multimedia Titles. Helaas, het biedt slechts een overzicht van door Penguin uitgegeven CD-ROMs. (Aardig overigens om te weten dat Beatrice Potter beschikbaar is op dit medium.)

De Nederlandse literatuur

Opvallend is dat in Peter Scott's index van uitgevers vooral de Nederlandse wetenschappelijke uitgevers vertegenwoordigd zijn. Toch zijn ook een aantal Nederlandse literaire uitgevers actief op het Web. Meulenhoff is bijvoorbeeld vertegenwoordigd met het bulletin Het Seizoen. De Meulenhoff pagina's blijken deel uit te maken van een meer algemene site gewijd aan de Nederlandse letteren, De Opkamer, een literair tijdschrift.

Ook een aardige ingang voor geïnteresseerden in Nederlandse literatuur is het Boekenplein van De Digitale Stad Amsterdam. Nog een algemene, en veelbelovende site is Schrijversnet, waar ook de site De Nederlandse Letteren inmiddels onderdak heeft gevonden. Op schrijversnet vinden we ook informatie over Nederlandse auteurs bijeen gebracht. Zo worden voor Joost Zwagerman verwijzingen naar bio- en bibliografie gevonden bij BiblioWeb en bij Schrijversnet zelf. BiblioWeb, kennelijk onderhouden door het NBLC, bundelt informatie die normaliter in openbare bibliotheken te vinden is, zoals - zeer beperkt nog - uittreksels. Handig wellicht voor scholieren, maar voor de serieuze liefhebber toch iets aan de magere kant. Het zogenaamde Paspoort van Schrijversnet biedt vergelijkbare informatie.

Nederlandse boekhandels, tot slot zijn te vinden op Boeknet NL, terwijl ook de Homepage van de LIBRIS boekhandels vermeld kan worden. Algemeen is het oordeel over de Nederlandse sites wat mager na de rijke oogst in met name de Verenigde Staten. Een site als De Nederlandse Letteren geeft echter aan dat Nederland kennelijk met een inhaalrace bezig is. De Nederlandse kranten zouden een aardige bijdrage kunnen leveren, immers jammer dat, bijvoorbeeld, de NRC op het Web wel een archief onderhoudt van film- en videorecensies, maar niet van boekenrecensies. Hetzelfde geldt overigens voor de Volkskrant.

Epiloog

De letteren zijn ruim vertegenwoordigd op het Web, zoveel moge duidelijk zijn. Wat opvalt is dat het Internet vooral informatie bevat over gedrukte literatuur. Literaire teksten zelf zijn, met uitzondering van projecten als Gutenberg en sommige sites gewijd aan klassieke auteurs, nauwelijks te vinden. Aan de ene kant heeft dat natuurlijk met copyright te maken, vandaar dat de teksten die aangetroffen worden vooral meer klassieke auteurs betreffen. Aan de andere kant zouden ook al enige experimenten met het medium zelf te verwachten mogen zijn. Deze zijn echter schaars en niet altijd vrij toegankelijk. De verwachting van George Steiner (NRC 18 mei 1996) dat de literatuur zelf diepgaand zal veranderen door de komst van de nieuwe technologie zal voorlopig nog niet worden bewaarheid.

Hans Roes
Wietske Sijtsma
Bibliotheek Katholieke Universiteit Brabant

---

Dit artikel verscheen in EMNET / Nieuwsbrief Elektronische Media van 17 augustus 1996.

---