Boekbespreking: Telematica Strategisch Ingezet
HTML versie van een boekbespreking die verscheen in EMNET / Nieuwsbrief Elektronische Media, 14 oktober 1995.
In mei 1991 publiceerde het ministerie van Economische Zaken de subsidieregeling Telematica Gidsprojecten. In de jaren 1991 tot en met 1993 werden 75 van deze gidsprojecten, met een maximale doorlooptijd van een jaar ondersteund voor een totaal bedrag van 25 miljoen gulden. Tijdens dit project liep een begeleidend onderzoek van het Telematica Research Centrum met als centraal onderwerp de vraag aan welke voorwaarden voldaan moet zijn voor een grootschalige inzet van telematica in Nederland. Er is nu een boek verschenen waarin dit onderzoek is beschreven.
"Telematica Strategisch Ingezet", met een voorwoord door minister Wijers, is de neerslag van dit onderzoek, waaraan 17 auteurs bijdragen leverden. In totaal werden 103 projecten bestudeerd waarvan er 60 binnen de genoemde regeling vielen. De projecten centreerden zich meer specifiek rond vier technologieën: multimedia, product data interchange (PDI), chipcards en beveiliging. Daarmee wordt ook de toon van het boek gezet: telematica wordt wel heel erg breed opgevat.
Kritische massa
De eerste twee hoofdstukken zijn inleidend van aard. Achtergrond en opzet van het boek worden beschreven en er wordt uitgebreid ingegaan op de factoren die belemmerend werken voor een grootschalige inzet van telematica. De voornaamste factor is uiteraard het probleem van het ontbreken van een kritische massa, zeker daar waar toepassingen afhankelijk zijn van een grootschalige infrastructuur. Waar het nieuwe markten en produkten of diensten betreft wordt dit probleem nog gecompliceerd door de onmogelijkheid de omvang van de vraag in te schatten. De auteurs bevelen een stapsgewijze aanpak aan, gecombineerd met een scenario-analyse voor de beleidmakers. Hoofdstuk 3 gaat verder met een beschrijving van de aspecten die een rol spelen bij de toepassing van telematica. Onderscheiden worden economische, maatschappelijke, technische en kennis-aspecten.
Techniek
Het hart van het boek wordt gevormd door hoofdstuk 4 waarin allereerst de stand van zaken met betrekking tot de vier gekozen technologieën wordt beschreven voor wat betreft hun toepassing in Nederland. Tevens wordt kort ingegaan op de actuele ontwikkelingen op het gebied van deze technologieën. Vervolgens wordt aan de hand van 28 korte projectbeschrijvingen onderzocht welke succes- en faalfactoren geïdentificeerd kunnen worden. Daarbij wordt weer de onderverdeling naar economische, technische, maatschappelijke aspecten aangehouden. Succes- en faalfactoren met betrekking tot het kennisaspect worden niet ge‹llustreerd aan de hand van projecten maar slechts in algemene zin aangeduid.
Banken en verzekeringen
ij economische factoren speelt het kritische massa probleem een overheersende rol. Samenwerking blijkt een van de middelen om kosten te kunnen spreiden zoals duidelijk wordt uit het project Gedistribueerde Transactie Verwerking door de Nederlandse banken. Binnen de verzekeringswereld is dit kennelijk nog niet mogelijk, zoals blijkt uit de beschrijving van het project Elektronische Integratie Schadewereld.
Bevoegdheden
ij de maatschappelijke factoren is het met name de bestaande wetgeving die parten speelt, dan wel de onduidelijkheid over de richting waarin deze zich zal ontwikkelen. Vooral bestaat onduidelijkheid over wat mag over bestaande infrastructuur. Het project Interactief Televisie-onderwijs Friesland liep vertraging op doordat toestemming bij de Mediaraad moest worden gevraagd voor gebruik van het kabelnet. Een woningbeveiligingsproject werd eveneens vertraagd door onduidelijkheid, ditmaal over de bevoegdheid wie glasvezelkabels mag leggen. Een ander belangrijk cluster van maatschappelijke succes- en faalfactoren wordt gevormd door (het gebrek aan) aandacht voor gebruikerswensen. Deze laatste factoren zijn echter niet specifiek voor telematica- toepassingen.
Bandbreedte-problemen
Het onderdeel technische succes- en faalfactoren is curieus te noemen. Het project Open Omroep Archieven, dat een elektronisch archief van beeld en geluid nastreefde liep mis vanwege disk- en bandbreedte-problemen. Geen wonder, beeld en geluid lopen immers snel in de gigabytes. In het boek wordt dit eufemistisch aangeduid als het "ontbreken van technologie en/of softwaretools". Het project CD Bestelnet koppelde op een onnavolgbare manier kabel en telefoon waardoor gebruikers - wellicht een ongelukkige metafoor in dit verband - de draad kwijt raakten. Het boek spreekt van onvoldoende geïntegreerde media. Ook is er in dit onderdeel aandacht voor standaarden, dan wel het gemis daaraan.
Toekomst
Hoofdstuk 5 biedt een poging tot toekomstverkenning aan de hand van scenario's voor elk van de vier technologieën die in het EZ-project aan de orde waren. Deze worden toegepast op een zevental gebieden: onderwijs; gezondheidszorg; banken; dienstverlening; overheid; logistiek en consumentenmarkt. Trefwoorden zijn individualisering en flexibilisering en uiteraard veel termen met het voorvoegsel tele.
Het boek sluit af met een dertigtal aanbevelingen die na het voorafgaande niet echt verrassend meer te noemen zijn en door een al te belerende toon al snel hun doel voorbij dreigen te schieten.
Voor wie ?
De centrale vraag die overblijft na lezing van dit boek is: voor wie is het nu bedoeld ? Waarschijnlijk een beetje voor iedereen, zoals al blijkt uit de tot vervelens toe terugkerende aspectbenadering. De beleidmakers op EZ hebben, afgezien van de aanbeveling regelgeving te saneren, echter nauwelijks antwoord gekregen op de vraag aan welke voorwaarden voldaan moet zijn om tot een grootschalige invoering van telematica te komen. Overigens lijkt het erop dat die invoering zich inmiddels volop aan het voltrekken is en ontstaat er tegelijkertijd een roep om nieuwe regels. Voor het strategisch management in het bedrijfsleven zijn de beschreven projecten in zekere zin achterhaald, evenals voor de meer technisch geïnteresseerden. Dit bezwaar is inherent aan de gekozen aanpak: er wordt te zwaar geleund op projectbeschrijvingen en te weinig gesynthetiseerd om te komen tot meer algemene oordelen. In een veld dat zo sterk onderhevig is aan verandering, zeker bij de gekozen brede definitie van telematica, wreekt zich het gegeven dat de beschreven projecten al twee jaar geleden afgesloten zijn, terwijl nauwelijks aanzetten tot een meer algemene strategievorming gegeven worden.
Maurice Houtsma en Jeroen Schot (red.), Telematica Strategisch Ingezet. Amsterdam, Otto Cramwinckel, 1995. ISBN 90-7189-490- 8 (gebonden) fl.69,- / 90-7189-490-1 (paperback).
Hans Roes
Bibliotheek Katholieke Universiteit Brabant